‘Nestbevuiler’ Ai zwijgt niet

Op barricade voor dode scholieren in Sichuan

[De Pers, 24 februari 2010]

Peking wil het schandaal met de ingestorte schoolgebouwen in de doofpot stoppen, maar vindt kunstenaar Ai Weiwei op zijn weg.

Shanghai

Negenduizend schooltassen liet Ai Weiwei naar München verschepen, om ze tentoon te stellen in het Haus der Kunst. De gekleurde tassen vormden samen de Chinese karakters voor de zin: ‘Zeven jaar lang leefde ze gelukkig hier op aarde.’ Een uitspraak van een van de moeders van de schoolkinderen die stierven in mei 2008, toen een hevige aardbeving midden-China trof.

Ai noemde zijn expositie ‘So Sorry’. Een bitter, venijnig commentaar op het gebrek aan spijt, laat staan daadwerkelijke excuses, van de Chinese regering voor de dood van meer dan vijfduizend schoolkinderen als gevolg van de aardbeving. De feiten zijn bekend: nadat het stof was opgetrokken, bleek dat meer dan twintig scholen volledig waren ingestort, terwijl tal van overheidsgebouwen, waaronder kantoren van de communistische partij, nog recht overeind stonden. Snel rees het vermoeden dat er door lokale bestuurders en aannemers fraude was gepleegd; inferieure materialen en constructies hadden slechtgebouwde scholen opgeleverd en dat middenin een gebied dat bekend staat als aardbevingsgevoelig.

De Chinese regering beloofde een onderzoek in te stellen, maar het bleef bij een belofte, ondanks protest van honderden moeders die hun kinderen hadden verloren. Vanuit Peking besloot kunstenaar, architect en activist-voor-het-vrije-woord Ai Weiwei (52) actie te ondernemen. Ai is een bekende in het internationale kunstcircuit. In China zelf is hij vooral bekend als een dikke man met een grote mond, een nestbevuiler. Als de ontwerper van het Vogelnest, het befaamde nieuwe Olympisch stadion in Peking, had hij een nationale held kunnen worden, maar Ai trok z’n handen af van het ontwerp toen hij zich realiseerde dat de Chinese regering van de Spelen een nationalistisch feestje ging maken.

Kort na de aardbeving legde Ai via internet contact met mensen in het rampgebied. Hij vroeg hen navraag te doen en de namen door te geven van kinderen die onder het puin terecht waren gekomen. Uiteindelijk stelde hij een lijst van meer dan vijfduizend namen samen, geordend naar leeftijd en school – en plaatste die op z’n blog op de herdenkingsdag, precies een jaar na de aardbeving. Intussen was de Chinese regering al maanden druk bezig de hele zaak in de doofpot te stoppen. Journalisten hadden het verbod gekregen over de kwestie te berichten. Ai’s blog werd geblokkeerd en hij merkte dat hij in de gaten werd gehouden door de veiligheidspolitie.

Maar Ai kan z’n mond niet houden. Hij heeft er ook de gestalte niet naar om zich verdekt op te stellen: een kolossale man met een vlezig gezicht, een warrige baard en een vriendelijke, maar onbevreesde blik. Vanuit zijn kantoor, een zelfontworpen, minimalistisch gebouw buiten Peking, bestookt hij China met zijn kritische gedachten in woord en beeld, geholpen door zo’n honderd man personeel dat werkt aan installaties, beelden en video’s.

Ai is bekend met de westerse vrijheden. Hij woonde twaalf jaar in de Verenigde Staten, maar keerde terug naar China toen zijn geliefde vader, Ai Qing, ziek werd. Ai Qing staat bekend als een van China’s meest bewonderde hedendaagse dichters, een man die vol idealen lid werd van de communistische partij. Maar al in de eerste vervolgingsgolf van kritische denkers werd Ai Qing met zijn gezin naar het uiterste noordwesten van China verbannen. Daar maakte hij vijftien jaar lang wc’s schoon.

‘Die wc’s schrobde en boende hij tot in de kleinste hoekjes. Hij besloot het als een soort kunstwerk te zien,’ zei Ai Weiwei onlangs in een interview. ‘Hij was heel machtig in zijn denken. Dat heb ik van hem geleerd.’

Het typeert Ai Weiwei: net als zijn vader lijkt hij de hakken in het zand te hebben gezet, niet van plan zijn kritiek op de Chinese regering in te dammen. Die luidt kortweg: het is een stel bedriegers, dat haar eigen bevolking wantrouwt en er alleen maar op uit is zichzelf in stand te houden.

Het is wachten op een finale zet van de Chinese leiding, die al bezig is zijn financiën tegen het licht te houden, een omineus teken. De eerste klap heeft Ai al gehad. Toen hij een paar maanden geleden wilde getuigen in een rechtszaak tegen een mede-activist in de aardbevingszaak, werd ‘s nachts zijn hoteldeur opentrapt door de veiligheidspolitie. De klappen die hij tegen z’n hoofd kreeg leidden tot een hersenbloeding die hij ternauwernood overleefde. De mede-activist, schrijver Tan Zuoren, is inmiddels veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf.

[terug naar beginpagina]
[terug naar overzicht publicaties China]