Vergangenheitsbewältigung
De Limburger, 6 maart 2020
COLUMN – Vergangenheitsbewältigung heet dat zo mooi in het Duits. De verwerking van het verleden. In Duitsland zijn ze er goed in. De hand in eigen boezem steken, schuld belijden. De Nederlands-Britse historicus Ian Buruma deed 25 jaar geleden voor zijn boek Het loon van de schuld onderzoek naar de Vergangenheitsbewältigung van Duitsland en Japan ten aanzien van de Tweede Wereldoorlog.
In tegenstelling tot Japan, dat graag in de slachtofferrol dook, nam in Duitsland de bereidheid om schuld te bekennen soms haast obsessieve vormen aan, constateerde hij. „Soms kreeg je de indruk”, schreef hij, „dat het Duitse geheugen was als een grote tong die voortdurend een pijnlijke kies aftastte.” Hoe zit het met de Nederlandse omgang met het verleden? Nederlanders hebben zich lang moreel superieur gewaand. Naar de schuld van anderen wijzen, daar zijn we goed in. Daar komt langzaam verandering in. In mei afgelopen jaar haalde Buruma in een lezing in Maastricht de mythe van het grote Nederlandse verzet tijdens de oorlog onderuit. De waarheid is dat we goed met de Duitsers hebben meegewerkt, zei hij.
Zuiderlucht
Zowel De Limburger als cultureel maandblad Zuiderlucht besteden nu aandacht aan de kwalijke, sadistische praktijken in de detentiekampen van onder meer Maastricht, tijdens de chaotische dagen en weken na de bevrijding. De deken van de Orde van Advocaten, Charles van Oppen, schreef een aanklacht tegen de behandeling van (vermeende) collaborateurs door allerlei losse groepen en individuen die op vergelding uit waren of persoonlijke rekeningen wilden vereffenen. Het werd hem niet in dank afgenomen. Pas na zijn dood kreeg Van Oppen erkenning als de eerste die de moed had om zijn mond open te doen.
Langzamerhand zijn we bereid fouten te erkennen. De Nederlandse Spoorwegen zijn overgegaan tot financiële compensatie van Holocaustslachtoffers vanwege de rol van de spoorwegen in de Tweede Wereldoorlog. Dat was geen heldenrol. Al in mei 1940 liet de NS-directie haar werknemers weten dat er sprake zou zijn van ‘loyale samenwerking met de Duitse autoriteiten’.
Excuses
Premier Rutte maakte na 75 jaar excuses voor het handelen van de Nederlandse overheid tijdens de Tweede Wereldoorlog. Pas na driekwart eeuw is het officiële beeld van Nederlanders als slachtoffers en verzetsstrijders bijgesteld.
Programmamaker Coen Verbraak maakte afgelopen jaar een serie tv-portretten van Indiëveteranen. Na 70 jaar probeert Nederland in het reine te komen met een complex koloniaal verleden, dat eindigde met een guerrillaoorlog waarin 6000 Nederlandse dienstplichtigen sneuvelden en meer dan 100.000 Indonesiërs het leven lieten. Het Rijksmuseum komt dit najaar met een eerste grote tentoonstelling over slavernij. „Niet als een zwarte bladzijde die je kunt omslaan, maar als een onlosmakelijk onderdeel van onze geschiedenis”, meldt het museum. Andere musea hebben afgelopen week een initiatief gepresenteerd onder de noemer Musea Bekennen Kleur. Er komt een programma met tentoonstellingen over slavernij, het kolonialisme en de erfenis daarvan. Ook het Bonnefanten doet eraan mee.
Molukkers
Het is tijd voor de stemmen en beelden van de kinderen en kleinkinderen van generaties oud-gekoloniseerden. Van de Molukkers bijvoorbeeld, van wie een deel in Maastricht terechtkwam nadat Indonesië onafhankelijk was geworden. In eigen land werden ze als verraders beschouwd, omdat ze gediend hadden in het KNIL, het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. Maar toen ze in Nederland arriveerden, werden ze ontslagen en grotendeels aan hun lot overgelaten. Hoe kunnen we het koloniale verleden het beste verwerken? De Nigeriaanse schrijver en satiricus Elnathan John (38) gaf in zijn Nelson Mandela-lezing afgelopen zondag in Amsterdam alvast een paar verfrissende tips: Realiseer je dat wij net zo slecht zijn als jullie. Durf te zeggen wat je denkt, dans in de regen. En: als je het niet meer weet, vraag dan niet de weg aan zwarte mensen.