Ritueel

In zo’n kerk wilde ik mijn dochter best laten dopen: een mooi ritueel. Vooraf moesten we wel bij de pastoor op bezoek. Hoe stond het met ons beider geloof? Daar moest ik, als cultureel rooms-katholiek en agnost, over nadenken. Ik dacht aan mijn eerste communie in Heerlen. Ik droeg een wit jurkje, witte lakschoentjes en een wit lint om mijn hoofd, als een hippie. De jongens droegen witte broeken met wijde pijpen. Het was 1970, de dagen van flowerpower en de beatmis. Jezus was de verpersoonlijking van love & peace. Vier jaar later kwam het vormsel. Ik had geen idee wat dat betekende, ‘geloven’, en besloot er niet aan mee te doen.

Leemte

Sindsdien ga ik als agnost door het leven: de werkelijkheid geeft mij geen aanleiding om het bestaan van God te veronderstellen. Maar hoe ging ik deze boodschap aan de pastoor overbrengen? Het werd tijd om een citaat van de schrijver Frans Kellendonk in stelling te brengen. In een essay over God schreef hij: ‘Ik heb in het hart van de schepping een leemte ontdekt waar God, als Hij bestaat, mooi in zou passen’. De pastoor vond dat mooi, geloof ik, en de doop ging door.

Rond Kerstmis begint de leemte van Kellendonk aan te zwellen. Hoe massaler de trek naar de kerstmarkten en eetkramen, hoe meer de leegte opkruipt uit het vroege donker. Intussen beukt het geweld van de wereld paniekerig op ons in. We moeten stoppen, we moeten iets doen, we moeten vooruit, we moeten terug, we zijn met te veel, te weinig, we zijn te dik, te snel, we zijn massaal gek aan het worden.

Zielenknijper

Daarom zijn psychiaters de nieuwe priesters. Ze trekken volle zalen, hun boeken zijn bestsellers. Mensen snakken naar zingeving, maar bij gebrek daaraan rennen ze massaal naar de zielenknijper. Veelal onnodig, stelt de Vlaamse psychiater Damiaan Denys in NRC Handelsblad. We kunnen niet meer verdragen dat lijden bij het leven hoort, zegt hij. ‘Je kunt niet meer zeggen dat je verdrietig of somber bent. Nee, je bent depressief. We vormen alles om tot psychologische klachten om ons te onttrekken aan de verantwoordelijkheid voor ons lijden.’

Zo. Daar mogen we het mee doen. Voor Frans Kellendonk was God bovenal ‘de Schepper, de Kunstenaar’. Met dat beeld kon hij, als schrijver, het beste uit de voeten. Ik sluit me bij hem aan. In de leemte past de schoonheid, de muziek, het verhaal, het gedicht. Ik realiseer me dat ik vroeger veel gedichten las. Dat doe ik nauwelijks nog. Waarom? Ik beleef veel plezier aan de gedichten en fragmenten van gedichten die ik uit mijn hoofd ken. Elk moment kan ik een paar regels mompelen, in de trein, in de rij voor de kassa. Ik kan ze als ritselende bladeren, als een mantra – ja waarom niet: een gebed – door mijn hoofd laten gaan.

Edna St. Vincent Millay

Daarom ga ik deze feestdagen een nieuw gedicht uit mijn hoofd leren. Het wordt een sonnet van de Amerikaanse dichteres Edna St. Vincent Millay uit 1927. De laatste regels luiden:

The cane, the wrinkled hands, the special chair:

Time, doing this to me, may alter too

My sorrow, into something I can bear’.

Ik kan het u van harte aanraden.

Hij wilde erachter komen wat die werelden vertellen over hedendaagse mannelijkheid. Het frappante was dat de gesprekken – dankzij Perry’s ontwapenende vraagstijl – niet gingen over geweld, agressie en macht, maar over depressie, angst en verlies.

In een interview over de tv-serie zei Perry dat veel mannen vergeten naar de toekomst te kijken. Voor heel wat mannen, zei hij, is mannelijkheid iets nostalgisch: het wordt nooit meer zoals het was. Het beeld dat ze van zichzelf hebben is oud, terwijl dat van vrouwen nieuw is, op de toekomst gericht. Vrouwen kijken vooruit, naar wat nog in het verschiet ligt.

Bange mannen

Thierry Baudet, de oprichters van Ongehoord Nederland!: oud. Bange mannen, als de dood voor de toekomst. Vandaar dat uitroepteken achter de naam van hun gedroomde omroep – de angst voor verlies maakt ze panisch. Terwijl er veel vrolijk nieuws is, ook voor hen. Als ze het maar doorhadden. Een vrouwenquotum voor de top van het bedrijfsleven, bijvoorbeeld. Een kleine duw naar de toekomst. Een por, want het is alleen maar een quotum voor raden van commissarissen van beursgenoteerde bedrijven.

Overleg

Maar het is door de Kamer gekomen. Waarom? Niet omdat er een stel boze vrouwen in de Kamer zit, niet omdat een vrouwelijke minister bedrijven had gewaarschuwd voor ‘stevige maatregelen’ als er niet meer vrouwen in topfuncties werden aangesteld. Nee, simpelweg omdat er een breed draagvlak voor het quotum is. De stemming in de Kamer was het resultaat van maanden overleg tussen vakbeweging, werkgevers en onafhankelijke experts. Mensen realiseren zich dat er iets doorbroken moet worden.

Dat is vrolijk nieuws voor iedereen. Ook voor bange mannen met oude gedachten. Het punt is namelijk: de wereld heeft niet nog meer succesvolle mannen nodig. Daar zijn er genoeg van. Succesvolle mannen – dat is nu wel zonneklaar – zijn geen garantie voor een betere wereld. Of voor een zinvol bestaan. Er zijn andere mensen nodig, andere mannen en vrouwen. Topmensen bij wie samenwerking voorop staat. Dat wordt nu langzaam opgepikt bij grote bedrijven.

DSM

Bij DSM bijvoorbeeld. Na het vertrek van topman Feike Sijbesma is er een duo aan de top gezet: een financiële vrouw en een operationele man. Daar heeft Sijbesma – ‘nog meer mannen brengen mij geen nieuwe inzichten’ – ongetwijfeld de hand in gehad. Hij is een man die naar de toekomst kijkt. Hij wist divers samengestelde teams te creëren, hield in de loopbaanplanning van zijn medewerkers rekening met kleine kinderen, is voorstander van een hogere CO₂- tax voor bedrijven en stimuleert een Nederlands initiatief voor sociale projecten. En hij laat een DSM achter waarvan ook beleggers vrolijk worden.

Mogen twijfelen

Meer goed nieuws: dertigers in managementfuncties, vrouwen én mannen, krijgen het steeds vaker voor elkaar om minder uren te werken en toch carrière te maken. Ze laten zich niet gek maken door het gij-zult-meer-werken-dictaat. Hoe meer mensen dat doen, hoe normaler het wordt.

Stel je voor: topbanen die minder stress opleveren, omdat je niet in je eentje alle beslissingen hoeft te nemen. Omdat je niet per se zestig uur per week hoeft te werken, en ook tijd hebt om je kinderen van school te halen of je moeder te bezoeken. Je hoeft niet meer de beste te zijn, altijd gelijk te hebben. Je mag twijfelen aan je inzichten. Sterker, zonder twijfel geen gesprek, discussie, vooruitgang. Wat we nu nodig hebben zijn topmensen die de wereld wat bewoonbaarder maken.

‘Smerig spul,’ zei ze op de WhatsApp. Je kreeg er een stekende pijn van in je keel, een brandend gezicht en tranende ogen. ‘Kun je nagaan hoe het voelt als je dichtbij staat.’ Twee dagen zaten ze vast op de campus. De kantines waren dicht. Iedereen rende naar het enige winkeltje dat nog open was. Noedels slurpend op bed volgden ze op internet het verloop van de strijd aan de hoofdpoort.

Gefortificeerd

Toen kondigde hun universiteit, de grootste van Hongkong, het einde van het semester aan. Alle colleges werden geschrapt, de gebouwen gingen dicht. Maar hoe kwamen ze van de campus af? De uitgangen waren inmiddels zwaar gefortificeerd. En hoe kwamen ze weg uit de noordelijke buitenwijken, waar de universiteit lag? Bussen en metro’s reden niet meer. De Cross-Harbour tunnel naar Hong Kong Central was versperd.

Ze hadden geluk: het strijdtoneel verplaatste zich naar de Technische universiteit. Daar waren demonstranten dolzinnig geworden uit solidariteit met het protest op hun zusteruniversiteit. De politie had nu de handen vol aan de andere kant van de stad en op de campus van mijn dochter werd het rustpauze. Gauw vertrekken dus. Ze was niet de enige. Een lange sliert internationale studenten trok over de heuvelachtige campus. Ze sleepten hun koffers langs zelf gemetselde muurtjes en barricaden van hekken en huisraad, langs sportvelden waar zwartgeklede demonstranten oefenden in het gooien van benzinebommen.

Barricaden

‘Sorry, sorry,’ zeiden die. Behulpzaam hielpen ze iedereen langs de barricaden naar buiten. ‘Het spijt ons heel erg. We doen dit om onze universiteit te beschermen.’ Dat was wel humor, zei mijn dochter. De uni molesteren om haar te beschermen. Maar ze begreep wat ze bedoelden: de vernielingen waren nodig om te laten zien wat er gebeurt als Hong Kong zoals de rest van China wordt. Dan gaat de universiteit kapot. Dan is het gedaan met de vrije meningsuiting, is het afgelopen met de vrijheden die bij de waarden van een universiteit horen.

Middenklasse

Nu blijkt dat zelfs de politiek onverschillige Hongkongse middenklasse gevoelig is voor die boodschap. In de districtsverkiezingen kozen ze massaal voor pro-democratie partijen. Dat was schrikken voor het regime in Peking. De uitslag van de verkiezingen werd dan ook angstvallig stilgehouden in China. Maar wat hebben wij in Limburg ermee te maken? Wat kan het ons schelen? Nou dit: iedereen die afhankelijk wordt van China kan gechanteerd worden.

Dalai Lama

het onderzoeksplatform Investigate Europe gaf daar onlangs een paar sterke staaltjes van in een artikel over de invloed van China op het Europese bedrijfsleven. Zo plaatste het Duitse Daimler een Mercedes-advertentie met een citaat van de Dalai Lama: ‘Bekijk de situatie van alle kanten en je zult opener worden.’ Binnen enkele uren werd Daimler in China uitgemaakt voor ‘vijand van het volk’. De raad van bestuur trok de advertentie terug en noemde het citaat ‘een buitengewoon foute boodschap’.

De baas van Daimler liet in een persoonlijke brief weten dat hij diepe spijt had van deze ‘ongevoelige vergissing’ die het Chinese volk zoveel verdriet had aangedaan. Zo ver gaat de economische invloed van China, dat bedrijven het spel niet meer durven spelen volgens eigen spelregels. Een waarschuwing voor Limburgse overheden en bedrijven die zakendoen met China. Zonder tegengas te geven zit je, net als de studenten, als een rat in de val.