Vrije nieuwsgaring met Forum
De Limburger, 18 juli 2019
Laatst volgde ik een bijzonder college factchecken aan de Universiteit Leiden. Het was een kadootje van de Nieuwscheckers van de opleiding Journalistiek. Dat is een klein groepje mensen dat zich, inmiddels al een jaar of tien, bezighoudt met het controleren van beweringen die in Nederlandse media worden gedaan. Voor de Europese verkiezingen begonnen ze een crowdfunding om in de aanloop naar die verkiezingen uitspraken van politici te checken. Ik doneerde.
Tijdens hun jacht naar halve en hele onwaarheden waren ze geen uitspraken tegengekomen die berustten op nepnieuws uit Rusland. Ook niet uit Macedonië trouwens – het Balkanstaatje dat in 2016 in het nieuws kwam vanwege een stroom aan nepnieuws tijdens de Amerikaanse verkiezingen. Die stroom kwam toen uit één kleine stad, Veles, ooit welvarend geworden door de keramiekindustrie, nu in verval geraakt. Daar in Veles hadden ze per ongeluk een verdienmodel ontdekt. Het posten van een grappig nepberichtje over Donald Trump werd zoveel gedeeld dat de kassa begon te rinkelen via de Google advertentiemachine. In de maanden die volgden zouden uit Veles via meer dan honderd pro-Trump websites en Facebookpagina’s dagelijks sensationele nepberichten de wereld ingeslingerd worden.
In tegenstelling tot wat aanvankelijk gedacht werd, vertelde de Leidse docent en Nieuwschecker Peter Burger, waren het geen jonge honden, handig met computers, die achter de knoppen hadden gezeten, maar voornamelijk brave huisvaders van middelbare leeftijd. Via hen waren hele families vrolijk aan de slag gegaan met het verzamelen en verspreiden van fopberichten. De politieke interesse van deze mensen voor Amerika was nul. Hadden ze de dollars zien binnenstromen middels pro-Hillary nep, dan hadden ze zich daarop gestort.
Russische bemoeienis is het schrikbeeld van elke Westerse democratie. Om dat spookbeeld in perspectief te zetten interviewde Nieuwscheckers de Amerikaanse onderzoeker Rebekah Tromble, die in Leiden onderzoek doet naar politieke communicatie. Volgens Tromble is de hype over nepnieuws langzamerhand zelf een bedreiging voor de democratie. Tromble: ‘Ik vind het verontrustender dat we fake news hebben opgehypet en het concept hebben gepolitiseerd. We hebben het er elke keer weer over. Doordat iedereen erover praat, ga je ook denken dat het overal is. Ik maak mij er zorgen om dat dit discours cynisme in de samenleving creëert en zo de democratie beschadigt.’
Interessant punt. Want wie cynisch wordt, verliest het vertrouwen in politiek en media en keert die de rug toe: zakkenvullers en sensatiezoekers! Op de lange duur gaan dan alleen mensen die zich ingraven in hun eigen standpunt nog stemmen: op de politieke flanken. De gepolariseerde stemmers worden steeds luider en wekken de indruk dat alles wat de mainstream media brengen gekleurd of vals is.
Onlangs schreef de ombudsman van de NRC, Sjoerd de Jong, ook over dit fenomeen. De kritiek op de journalistiek is allengs ideologischer en fanatieker geworden, constateert hij. ‘De roep om erkenning en ‘representatie’ van groepen en thema’s (dit moét in de krant!) krijgt een spiegelbeeld in de eis van no platforming (dit moét eruit!).’
Dit zou Forum voor Democratie zich ter harte kunnen nemen. Alsmaar roeptoeteren dat de media zo links en elitair zijn, werkt het wantrouwen tegen de journalistiek, ook de kwaliteitsjournalistiek, in de hand. Doe dan zelf iets, zou ik zeggen. Journalistiek, vrije nieuwsgaring, is een van de peilers van de democratie. Dat moet een partij als Forum toch aanspreken. Draag bij aan vernieuwing. Stel jonge honden in Limburg in staat een ander licht te werpen op ontwikkelingen in Limburg. Twee jaar geleden pleitte ik voor een Limburgs Luizenfonds: voor luizen in de pels die hun eigen Limburgse tegels lichten. Daar is wel lef voor nodig: goede journalisten zijn geen applausmachine. Deputé Burlet, en garde!